سایت نورپرتال، 1391/6/25

امام موسی صدر بعد از تشکیل «مجلس اعلای شیعیان لبنان» و در روز تصدی ریاست این مجلس، جمعه 2/ 3/ 1348 هـ. ش. برابر ششم ربیع الاول و 23 مه 1969، طی سخنرانی پرشوری (در حالی که شخصیت های بزرگ علمی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی کشور لبنان از جمله رئیس جمهور وقت، آقای شارل حلو، در آن حضور داشتند) ضمن خوش آمدگویی و تشکر از شرکت کنندگان، برنامه و خطوط کلی خود در مجلس را برای حاضران ترسیم کرد. وی درمیان این خطوط، به دو بند زیر تأکید ویژه داشت:
1- اقدام اساسی جهت عدم تفرقه میان مسلمانان و سعی فراوان به منظور وصول به وحدت کامل.
2- همکاری با همه طوایف مذهبی لبنان و کوشش برای حفظ وحدت در کشور
این برنامه و خط مشی، بعد از یک هفته در اولین بیانیه ای که از طرف مجلس اعلی انتشار یافت. مجدداً مندرج و تأکید شد و در اغلب روزنامه های لبنان منتشر گردید. امام موسی صدر در این باره به سخنرانی و صدور بیانیه بسنده نکرد و بلافاصله به اقدام عملی همت گمارد. در آذرماه 1348، نامه ی تاریخی و کم نظیری به مفتی وقت لبنان، شیخ حسن خالد، نوشت و در آن ضمن طرح نکات ظریف و دقیق پیرامون وحدت بین مذاهب، خواستار اقدام عملی و جدی در این امر مهم و سرنوشت ساز شد. در اینجا متن کامل این نامه را می آوریم.(1)
بسم الله الرحمن الرحیم

برادر بزرگوار حضرت شیخ حسن خالد مفتی محترم جمهوری لبنان
السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
باری در این روزهای سخت که امت ما در نگرانی عمیقی فرو رفته و با خطراتی رویاروست که از هر سو منطقه را محاصره کرده حال و آینده آن را در برابر طوفان قرار می دهد، نیاز مبرم مسلمانان را نسبت به یک وحدت فراگیر و به هم پیوسته، آشکارا و روز به روز بیشتر احساس می کنیم؛ وحدتی که صفوف از هم گسسته مسلمانان و کوششهای پراکنده شان را متحد سازد؛ چنان که زیر پای خود را خوب ببینند و در راه ساختن آینده و تاریخ خویش و انجام مسؤولیت های خود به خویشتن اعتماد کنند. وحدت کلمه و یکی کردن نیروها و رشد کارآیی ها، نه فقط از شریف ترین هدف های دینی و وصایای پیامبر عظیم الشأن (ص) ماست، بلکه چیزی است که به موجودیت ما، شرف ما و موجودیت نسل های آینده ما بستگی دارد. بلی مسأله ای است حیاتی. این وحدت کلمه نباید به صورت شعاری برافراشته یا سخنی مکتوب بماند؛ بلکه باید تابشی از فکر و تپیدنی از دل و راهی برای رفتن و پایه ای در ساختن آینده باشد. و این جز با تلاش فکری فوق العاده و اهتمام ویژه برخاسته از درون و کوشش و شب زنده داری، میسر نخواهد شد. در این هنگام وحدتی خواهیم داشت نمونه که دیگران از آن الگو برخواهند گرفت.
برادر! اینک تجربه متواضعانه خویش را در برابر شما قرار می دهیم. من قبلا در ملاقاتی که چهار ماه پیش در دارالافتاء دست داده بود، عرض کردم که ایجاد وحدت کلمه در میان مسلمین و میان عقول و قلوبشان و به تعبیری دقیق تر عمق بخشیدن به وحدت مسلمانان و قرار دادن آن بر پایه های فکری و عاطفی استوار، از دو راه تحقق می یابد:
1- یکی کردن فقه

کاخ اسلامی که در شالوده ی خویش امری واحد است و امت اسلامی که در عقیده، کتاب آسمانی و آغاز و انجام خویش واحد است، در جزئیات نیز به وحدت نیاز دارد. ایجاد وحدت در این جزئیات یا نزدیک کردن آنها به یکدیگر، چیزی است که پیشینیان صالح و دانشمندان نیک ما نیز رؤیاهای آن را در سر می پرورانده اند. چنانکه می بینیم شیخ ابوجعفر بن محمد بن محمد بن حسن طوسی کتاب «خلاف» را در هزار سال پیش در زمینه «فقه تطبیقی» می نویسد. علامه حلی (حسن بن یوسف بن مطهر) با نوشتن کتاب «التذکره» راه طوسی را دنبال می کند.
فقه تطبیقی همان بذر مبارکی است که روش «وحدت فقهی» بدان بسته است و وحدت احکام شریعت به آن کامل می شود. در روزگار ما، از سی سال پیش، نخبگانی فاضل و مجاهدانی از دانشمندان بزرگ اسلامی، مرکزی را با نام «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» در قاهره تأسیس کردند (که از جمله آنان) مرحوم استاد بزرگ شیخ محمود شلتوت و مرحوم شیخ محمد مدنی، رئیس دانشکده شریعت در دانشگاه الازهر و دانشمندان بزرگ اسلامی در لبنان و ایران و عراق مانند، سید عبدالحسین شرف الدین، مرجع عالی شیعیان مرحوم آیت الله سید حسن بروجردی و علامه عالی قدر شیخ محمد تقی قمی دبیر کل دائمی دارالتقریب و استاد علامه طباطبایی در قم را نام می برم. مؤسسه دارالتقریب علاوه بر خدمات گسترده خود، در آرزوی طرحی بود که مرحوم پدرم امام سید صدر الدین اجرای آن را با نوشتن کتاب «لواء الحمد فی الاخبار الخاصه و العامه» آغاز نمود؛ و آن تلاشی بود در راه گرد آوری همه احادیثی که فرق مختلف اسلامی از نبی اکرم (ص) در همه زمینه های عقیدتی و احکام شریعت روایت کرده اند؛ بدین منظور که پس از قرآن کریم، مرجع دوم مسلمانان باشد. به عبارت دقیق تر، کوششی بود که در راه یکی کردن سنت پاک پیامبر صورت گرفته است. در این مرحله، بعضی از این دانشمندان و دیگران تحقیقات و آثاری پیرامون فقه و مذاهب اسلامی ارائه کرده اند. آنگاه نوبت به نوشتن دایره المعارف فقهی می رسد. دانشگاه دمشق نوشتن «الموسوعه الفقهیه» و دانشگاه الازهر کار تألیف «موسوعه عبدالناصر الاسلامی» را آغاز می کند و استاد بزرگ سید محمد تقی حکیم کتاب ارجمندی درباره اصول کلی فقه تطبیقی پدید می آورد و ما نخستین ثمرات این کوشش های سازنده را در فتاوای فقهای فرق اسلامی آشکارا مشاهده می کنیم؛ چیزی که نشان می دهد ما به یاری خدا، در چند قدمی «وحدت فقهی» قرار گرفته ایم.
2- کوششهای مشترک

این راه در شرایطی استثنایی مانند شرایط ما در لبنان مناسبتر است و سریع تر به نتیجه خواهد رسید. این راه همان بسیج نیروهای مشترک در جهت تحقق هدف های گوناگون است؛ راهی است که خود به خود یک دستاورد وحدت جویانه به حساب می آید. کوشش مشترک برای تلاقی دو عامل و دو همرزم در یک میدان که در نتیجه آن، حسن اعتماد گسترش می یابد و دل ها به آرامش می رسند و یکی از مظاهر وحدت عقیده و عواطف، خود را نشان می دهد. به عنوان مثال، پاره ای از این هدف ها را نام می بریم:
الف. هدفهای شرعی:

مانند یکی کردن اعیاد و شعایر دینی و تشکل پاره ای عبادات چون اذان و نماز جماعت وغیره. مثلاً می توان این پیشنهاد را بررسی کرد که در رؤیت هلال به طرق نوین علمی و تعیین زاویه دید هلال در افق تکیه کنیم و روز عید را با دقت علمی مشخص کنیم تا همه مسلمانان در کی روز عید داشته باشند و در بسیاری دشواری ها صرفه جویی شود و از لحاظ تعطیل و دید و بازدید، دشواری های ناشی از تعدد روزهای عید را نداشته باشیم؛ و نیز می توان شکلی از اذان را که برای همگان مورد قبول باشد بررسی نمود.
ب.هدفهای اجتماعی:

یکی از کوشش های مشترک، کوشش هایی است که می تواند در جهت مبارزه با بی سوادی، بی خانمانی، سرپرستی ایتام و بالا بردن سطح زندگی زحمتکشان صورت پذیرد. بسیار ساده است که مؤسساتی را به همین منظور تأسیس کنیم یا به مؤسسات موجود رسیدگی بیشتر کنیم.
ج. هدف های میهنی:

آیا در وحدت احساسات میهنی ما شکی وجود دارد؟ لزوم مشارکت فعال در آزادی فلسطین، وظیفه پشتیبانی از لبنان در برابر آزهای دشمن مکار و وظیفه حمایت از نیروهای پایداری مقدس فلسطین و ضرورت آماده باش و همکاری کامل با کشورهای عربی برادر، برای رویارویی با تجاوزی که هر لحظه انتظار آن می رود و مسأله ی مصونیت بخشیدن به جنوب و سراسر لبنان تا چون دژی استوار شاخهای اسرائیل در برخورد با آن در هم بشکند و استعمار طمع خود را در برابر آن به فراموشی بسپرد.
همه اینها هدفهایی است که کوچکترین اختلافی در آن نداریم. با این حال، وصول به این هدفها به بررسی های دقیق و تعیین مسؤولیتها و ایجاد هماهنگی کوششهای همه فرزندان این کشور در میان خود در میان مسؤولین کشور و نیز با کشورهای عربی و نیز به بسیج نیروهای همه مسلمانان جهان و صاحبان وجدان های بیدار و نیّات خیر در همه مکان ها نیازمند است؛ وبه خاطر مشارکت واقعی در این وظایف، یعنی بذل آن چه در توان داریم، بر ماست که برای تحقق این امور، برنامه ها و شیوه های اجرایی آن را مشترکاً بررسی کنیم تا هماهنگی در فعالیت ها پدیدار و مشکلات آن آسان گردد. اینها نمونه هایی بود که بر جناب عالی پیشنهاد کرده ام. به این امید که مسأله از همه ی جنبه های خود مورد بررسی قرار گیرد و دستور فرمایید تا اهل تخصص کمیته های مشترک تشکیل دهنده و بی درنگ آغاز به کار کنند.
بزرگوار! یپش از آن که این نامه را امضا کنم توجه آن جناب را به نزدیک شدن ماه مبارک رمضان جلب می کنم. ماه مبارک چنانکه می دانید فرصت بی نظیری است برای پدید آوردن جوّ روحی و قهرمانی تا مسلمانان خاطرات تاریخی جاودانه خویش را بار دیگر زنده کنند و صحنه بزرگ تاریخ خود را در این ایام تجدید نمایند. از این رو، امیداورم هر چه زودتر مسؤولان «دارالافتاء» را مکلف فرمایید و تا با اعضای کمیته ی انتشارات و تبلیغات «شورای عالی اسلامی شیعیان» تماس حاصل کنند؛ به طوری که پاره ای از مومنان فعال و اهل تخصص در ادارات رسمی تبلیغات نیز شرکت کنند تا در نتیجه، برنامه های کاملی به وجود آید که بتواند جوّی متناسب با این ماه بزرگ را پدید آورد و شعله های خیر و حقیقت جویی و قهرمانی ها را در دل ها برافرزود. سلامت وجود آن برادر را برای اسلام و برای مطلق نیکی و برای برادران شما در شورای عالی شیعیان و برای برادر مخلصتان آرزو دارم.
موسی صدر 27 رجب 1389، 19 اکتبر 1969. (2)
پی نوشت ها :
1- متن عربی این نامه در کتاب ابجدیه الحوار به کوشش حسین شرف الدین، ص 159 به چاپ رسیده است.
2- مجله ی سروش، ش 161، سال چهارم، ص 34.

منبع: اباذری، عبدالرحیم؛ امام موسی صدر: سروش وحدت؛ تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1389.